,,Verantwoordelijkheid nemen in een tijd van ernstige economische crisis. Dat was en is de inzet van de ChristenUnie, nu en in de afgelopen weken.'' Zo begon fractievoorzitter Arie Slob vandaag zijn bijdrage aan het debat over de kabinetsplannen ter bestrijding van de economische crisis.

Slob: ,,Verantwoordelijkheid nemen in een tijd van ernstige economische crisis. Dat was en is de inzet van de ChristenUnie, nu en in de afgelopen weken. Dat was nodig. De de crisis dringt namelijk door in het leven van mensen.

Het gevolg is een toenemende onzekerheid. Mensen die hun baan kwijt raakten of dreigen kwijt te raken. Jongeren die niet aan de slag komen. Zorgen over inkomens. Zorgen over pensioenen. Stilliggende bouwprojecten. Vrachtauto's die langs de kant komen te staan.

Ook op andere niveaus laat de crisis sporen achter. Ton Koopman ziet zijn uitvoering van de Matteus Passion geschrapt worden en tot in de topsport toe worden sponsorcontracten beëindigd.

Achter de financieel-economische crisis gaan andere, diepere crises schuil. Crises waarvan we in ieder geval weten dat ze in 2011 niet voorbij zijn. De ecologische crisis. Het schaarser worden van grondstoffen. De uitputting van energiebronnen. De wereldwijde voedsel- en watercrisis. Juist de omstandigheid dat we niet alléén spreken over een financiële of economische crisis, drukt ons met de neus op de feiten.

Feiten die de meesten van ons diep in ons hart wel weten en wisten. Dat er grenzen zijn aan de groei. Dat je niet met oogkleppen op kunt doorbouwen, maar ook moet bewaren. Dat goed rentmeesterschap niet gericht is op maximalisatie van de winsten nu, maar ook op de mogelijkheid om in toekomende jaren nog de vruchten van deze aarde te kunnen plukken. Een robuuste, duurzame en sociale economie veronderstelt een samenleving waarin mensen hun verantwoordelijkheid nemen. Verantwoordelijkheden die in de financiële sector de afgelopen jaren onvoldoende zijn opgepakt. Ik heb het op deze plaats al eens eerder gezegd: wat is er sprake geweest van slecht rentmeesterschap.

In die buitengewone omstandigheden stuitten we de afgelopen maanden op de grenzen van het coalitieakkoord. We hebben de randen niet opgezocht, we knalden erop. Zeker, het akkoord bevat een inspirerende agenda voor de toekomst. Die staat en die blijft. Het appel om samen te werken aan groei, duurzaamheid, respect en solidariteit is wat ons betreft een vóórtdurende opdracht voor alle tijden. We herkennen de christelijk-sociale koers waar de ChristenUnie voor staat.

Maar door de financieel-economische crisis, en alle uitdagingen daarachter, heeft die opdracht om te werken aan een samenleving waarin groei, duurzaamheid, respect en solidariteit heersen, een nieuwe urgentie gekregen. En dat heeft de grondslagen van het coalitieakkoord geraakt.

En daarom hebben we in coalitieverband hierover met de nodige onderbrekingen een kleine drie weken vergaderd. Als fractievoorzitter van de ChristenUnie heb ik daaraan meegedaan. Mevrouw de Voorzitter, ik richt me nu ook in het bijzonder tot u als voorzitter van de Tweede Kamer. Ik zeg u eerlijk: op voorhand vond ik het niet vanzelfsprekend dat ik aan die tafel zou bijschuiven. Maar ik zeg er direct achteraan: uiteindelijk was het wel onvermijdelijk. Het coalitieakkoord behoefde een aanvulling, en dat akkoord is nu eenmaal het ‘bezit' van de drie coalitiefracties. Het met elkaar werken aan een aanvullend akkoord was daarom zeer gewenst. Ik ben blij dat het voorbij is, wat mij betreft blijft het hier ook bij, maar nogmaals: het was onvermijdelijk. Terugkijkend in de geschiedenis is het overigens niet uniek wat nu gebeurd is. Al was de opgave waarvoor wij stonden wel van een ongekende omvang.

Dat brengt mij nu ook bij de inhoud van het akkoord. Deze coalitie stond voor meer dan alleen de vraag hoe de overheidsfinanciën zich verhouden met de financieel-economische crisis. De coalitie moest een nieuwe agenda voor de toekomst te formuleren. Een agenda die overigens naadloos de agenda uit het coalitieakkoord uit 2007.

Ik vat dat samen in vier punten:

* Een concurrerende en ondernemende economie hadden we reeds als doel. Maar werkgelegenheid en bedrijvigheid hebben nu wel topprioriteit.

* Een duurzame leefomgeving hadden we reeds als doel. Maar op dat doel moeten we nu nog sneller afkoersen.

* Veiligheid, stabiliteit en respect waren reeds ons doel. Maar de morele agenda die daarbij past, verdient een forse aanvulling voor het financieel-economische domein.

* Solide overheidsfinanciën tekenden het beleid van deze coalitie al. Maar om deze soliditeit voor de toekomst te waarborgen, waren nieuwe maatregelen nodig.

Werken aan deze agenda voor de toekomst vereist samenwerking met de mensen in het land. Zonder hen gaat het niet, en zonder hen willen we het niet. Ik ben dan ook erg blij dat de regering met de werkgevers en de werknemers een sociaal akkoord heeft kunnen sluiten op het gebied van loonmatiging, bestrijding van de werkloosheid en borging van de overheidsfinanciën in de toekomst. Het grote belang daarvan kan niet genoeg benadrukt worden. Vanmorgen in de hoorzitting werd dat nog eens onderstreept door onder anderen de voorzitter van MKB Nederland, de heer Hermans.

Maar meer nog dan aan deze ‘polderorganisaties' denk ik aan al die individuele burgers, bedrijven en instellingen. Zij staan iedere in persoon voor de uitdaging om nieuwe initiatieven te tonen, nieuw werk te vinden, zich om te scholen en op hun beurt te werken aan een duurzame samenleving.

Ik ben ervan overtuigd dat de Nederlandse samenleving deze uitdaging aan kan.

Mits we de maatregelen zo vormgeven dat we de lasten met z'n allen dragen, de zwaarste lasten op de sterkste schouders.

Mits wij ook met z'n allen bereid zijn om aan meer en verder te denken dan alleen ons eigen belang.

En vooral: Mits wij bereid zijn ons te laten louteren door de crisis. Te zien welke lessen we kunnen trekken. In de economie. In de bedrijven. In de financiële instellingen. In ons grondstoffen en energiegebruik. In en met ons geld. In ons gedrag. Met deze omslag kunnen we nú beginnen!

Werk, werkgelegenheid, economische veerkracht. Dat is het eerste, belangrijke onderdeel van de aanvullende beleidsafspraken op het coalitieakkoord.

Er ligt een investeringspakket voor van ca. 6 miljard. Niet meegeteld de bedragen die gemeenten en provincies gaan meebetalen. Een groot pakket. Omgerekend naar lonen: genoeg om tenminste 150.000 mensen aan het werk te houden. Maar het betekent meer. Deze investering veroorzaakt op haar beurt bestellingen, investeringen, bedrijvigheid.

Loonmatiging, in de buurt van de nullijn, ligt de komende drie jaren binnen bereik. Ook op die manier houden we werkgelegenheid in stand. Op een solidaire manier die bij ons land past. We steken - in samenwerking met sociale partners - onze nek uit om de jeugdwerkloosheid tegen te gaan, te investeren in onderwijs en kennis.

Is onze agenda voor de toekomst daarmee klaar? Nee. Zoals het zich nu laat aanzien, is de stijging van de werkloosheid in de komende jaren onontkoombaar. We moeten daarom werken aan werk. De kwetsbare groepen en bestrijding van de jeugdwerkloosheid hebben dan voor de ChristenUnie prioriteit. Ik vraag het kabinet snel met uitwerkingen te komen, in het bijzonder op die punten.

Het tweede belangrijke onderdeel van het aanvullende akkoord betreft duurzaamheid. Sommigen waren bang dat duurzaamheid het eerste slachtoffer zou worden in deze economisch zware tijden. Wat de ChristenUnie betreft had dat nooit de uitkomst zijn en dat is ook niet het geval. Ja, de vliegtax verdwijnt. Jammer, want de vervuiler mag betalen! Gelukkig staat er veel tegenover. Geld voor de energiebesparing is verzekerd. Windenergie op zee. En die kerosinebelasting komt er nog wel. En meer nog: de meeste investeringen hebben een dubbel doel. Het geld voor energiebesparing in woningen, of windenergie op zee, zorgt voor werk, en een schoon milieu. Dat geldt ook voor het extra geld voor infrastructuur en woningen, in vaarwegen en in het deltaprogramma. De zandsuppletie kan van start! Allemaal investeringen voor nu, en voor de toekomst. Die overigens ook om snelle uitwerking vragen. Wanneer zien we die?

Ook deze agenda is hiermee niet klaar. Ja, het is een flinke stap in de goede richting. Maar er zijn meer - en nog zwaardere - wissels die moeten worden genomen. Een zuiniger gebruik van grondstoffen. Een meer verantwoorde voedselproductie. 20 procent duurzame energie in 2020 is mooi, maar lang niet genoeg. We maken een aanvang met de Deltawerken van de 21ste eeuw om Nederland tegen de stijgende waterspiegel te beschermen.

Meer dan genoeg voor een vervolgagenda dus. Met als rode draad: hoe komen we tot een 'gekwalificeerde economische groei'? Die rekening houdt met schaarsten. Met armoedevraagstukken. Met de draagkracht van de aarde. Graag een reactie

Een derde belangrijk onderdeel van het aanvullende akkoord. De agenda voor de morele versterking van de samenleving. Er was in het coalitieakkoord hiertoe al een agenda opgesteld. Daarbij ging en gaat het om veiligheid, om handhaving van de openbare orde, om bestrijding van drugsoverlast en bestrijding van uitbuiting in de prostitutie. En er is een handvest van burgerlijke verantwoordelijkheden in de maak, met als kern: het niet alleen gaat om wat het land - of de ander - voor jou doet, maar ook wat jij voor het land, of voor de ander kunt doen.

Die morele agenda heeft een aanvulling nodig heeft voor de financiële en economische sector. Is dat vreemd? Eigenlijk niet. De Bijbel leert ons al dat geldzucht de wortel van alle kwaad is. En dus hangen de grootste verleidingen van deze tijd niet alleen samen met - bijvoorbeeld - drugs, of alcohol, maar met de verleiding van het geld. Dan spreken we over bonussen, maar ook over topbeloningen die elke relatie met prestatie missen.

Ik mag hopen dat iedereen nu ziet, dat wat niet verdedigbaar leek, ook niet verdedigbaar was!

Ik ben blij met de maatregelen die het aanvullend akkoord aankondigt. Is de morele agenda hiermee klaar? Nee. Wat de ChristenUnie betreft moet het kabinet nu al de maatregelen voorbereiden voor het geval de versterking van de positie van de RvC met name niet werkt. De stok achter de deur moet klaar staan.

Ik denk aan een wet die de voorwaarden regelt waaronder de overheid tot staatssteun of overheidsdeelnemingen mag overgaan. Daarin kunnen voorwaarden aan de betreffende onderneming gesteld worden. Ik denk ook aan een regeling die aandeelhouders prikkelt om verantwoord met de beloningsstructuur om te gaan. Bijvoorbeeld een dividendkortingsregeling.

Daarbij is het van belang het publieke belang van de financiële instellingen opnieuw aan te geven. Die nutsfunctie vraagt bijzondere waarborgen en een bijzondere verantwoording. Ik wil het kabinet vragen ook daar aan te werken.

Hernieuwde ijking van de publieke nutsfunctie is ook buiten de financiële sector aan de orde. Immers, overheidsinstelling of niet, in het onderwijs, in de zorg, in de volkshuisvesting, in de energiesector of bij de omroepen en de media werk je niet voor of ten behoeve van je particuliere belang, maar ten behoeve van het algemeen belang. Dat geeft een bijzondere verantwoordelijkheid. Dat geeft geen bijzondere of buitensporige geldelijke beloning. Dat geeft wel een bijzondere voldoening. Jouw werk doet er toe! Je werkt, je mag werken aan samenlevingsopbouw! Voor anderen dus!

Tenslotte wil ik ingaan op de solide overheidsfinanciën, nu en in de toekomst.

Dit jaar en volgend jaar bezuinigen we niet. Wel werken we vanaf 2011 aan tekortreductie. Als ChristenUnie zijn we daar zeer uitgesproken geweest. Ook al voor de onderhandelingen. Crises moeten niet onnodig verdiept en verlengd worden, maar als kan moet er gewerkt worden aan herstel van de overheidsfinanciën.

Desalniettemin vraagt herstel in 2011 nu al om forse maatregelen, waarbij we nogal wat van de mensen vragen. Om te beginnen dus drie jaren lang op of dichtbij de nullijn.

Deze maatregelen staan in het verlengde van de maatregelen om op langere termijn de overheidsfinanciën in het gareel te krijgen. Denk aan de maatregelen in het kader van de AOW, de zorg en het eigen huis. De ChristenUnie denkt hier niet gering over. Er is gekozen voor doorwerken tot 67 jaar. Over de wijze van invoering spreken we elkaar nog nader. Mijn fractie is blij met de passage over zware beroepen. Na 50 jaar verandert de pensioengerechtigde leeftijd dus. Veel mensen krijgen een ander perspectief voor hun oude dag. Sommigen juichen dat toe, sommigen werken zelfs al na hun 65ste. Maar anderen zullen daar tegen aan hikken en dit zwaar opvatten. Die geluiden laten we niet zomaar langs ons heen glijden. Waarom kunnen we met die mogelijke uitkomst toch instemmen? Omdat het samen dragen van de lasten dit nodig maakt.

We vragen dus nog al wat. Maar de houdbaarheidsmaatregelen kennen ook een spreiding, die ook elders in het aanvullend akkoord te vinden is. Ook de fiscale begunstiging van het eigen huis is aan de bovenkant van de huizenmarkt niet ontzien. Met andere woorden: de villasubsidie wordt gematigd. We vinden daar onze inzet in terug. Al wordt er terecht door sommige op gewezen dat hier nog meer mogelijk zou zijn geweest. Dat bewaren we dan maar voor een andere keer.

Ik kom tot een afronding. De fractie van de ChristenUnie ziet - zoals ik aan het begin van mijn bijdrage al aangaf - het akkoord dat is afgesloten als het nemen van verantwoordelijkheid in een moeilijke tijd. Regeren in een tijd waarin we de wind in de rug hebben is niet zo moeilijk. Het komt er op aan wat je doet als er sprake is van forse tegenwind. Als ChristenUnie zijn we niet afgestapt, zijn we ook niet blijven steken in commentaar vanaf de zijlijn, maar hebben we samen met onze coalitiegenoten gewerkt aan de toekomst van ons land. We wensen het kabinet veel wijsheid en zegen toe bij het verder uitwerken van dit akkoord.